Ιερός όρκος Αθηναίων οπλιτών

 

Ο ΟΡΚΟΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΕΦΗΒΩΝ

[Ελληνικά]:

"Οὐ καταισχυνῶ τὰ ὅπλα τὰ ἱερὰ, οὐδ' ἐγκαταλείψω τὸν παραστάτην ὅτῳ ἂν στοιχήσω· ἀμυνῶ δὲ καὶ ὑπὲρ ἱερῶν καὶ ὁσίων καὶ μόνος καὶ μετὰ πολλῶν. καὶ τὴν πατρίδα οὐκ ἐλάσσω παραδώσω, πλείω δὲ καὶ ἀρείω ὅσης ἂν παραδέξωμαι. καὶ εὐηκοήσω τῶν ἀεὶ κραινόντων ἐμφρόνως καὶ τοῖς θεσμοῖς τοῖς ἰδρυμένοις πείσομαι καὶ οὕστινας ἂν ἄλλους τὸ πλῆθος ἰδρύσηται ὁμοφρόνως·καὶ ἂν τις ἀναιρῇ τοὺς θεσμοὺς ἢ μὴ πείθηται οὐκ ἐπιτρέψω, ἀμυνῶ δὲ καὶ μόνος καὶ μετὰ πολλῶν. καὶ ἱερὰ τὰ πάτρια τιμήσω. ἵστορες τούτων Ἄγλαυρος, Ἐνυάλιος, Ἄρης, Ζεύς, Θαλλώ, Αὐξώ, Ἡγεμόνη."

[Απόδοση]:

Δε θα ντροπιάσω τα όπλα τα ιερά,

ούτε θα εγκαταλείψω το συμμαχητή μου, με οποιονδήποτε κι αν ταχθώ στη γραμμή. θα αμυνθώ και για τα ιερά και τα όσια και μόνος και μαζί με πολλούς και την πατρίδα δε θα παραδώσω μικρότερη αλλά μεγαλύτερη και ισχυρότερη απ' όση την παρέλαβα. και θα υπακούσω πρόθυμα σ΄αυτούς που δικάζουν κάθε φορά και Θα πολιτεύομαι σύμφωνα με τους καθιερωμένους θεσμούς και σύμφωνα με όσους άλλους ο λαός με κοινή απόφαση θα καθιερώσει. Και σε περίπτωση που κάποιος θα αποπειραθεί να καταλύσει τους θεσμούς ή να μην πειθαρχεί σ΄ αυτούς, δεν θα επιτρέψω, θα αμυνθώ και μόνος και μαζί με πολλούς. Και θα τιμήσω τα πατροπαράδοτα ιερά. 

Μάρτυρες μου γι' αυτά ας είναι η Άγλαυρος¹, ο Ενυάλιος², ο Άρης, ο Ζευς, η Θαλλώ³, η Αυξώ⁴ και η Ηγεμόνη⁵.

(Λυκούργος Αθηνών, Κατά Λεωκράτους)

Ο Όρκος των Αθηναίων Εφήβων ήταν ο όρκος που έδιναν οι Αθηναίοι έφηβοι κατά την ενηλικίωσή τους, όταν έπαιρναν τα όπλα.

Οι Αθηναίοι, όταν γίνονταν 18 ετών έπρεπε να υπηρετήσουν στρατιώτες για δύο χρόνια. 

Σε επίσημη τελετή, παρουσιάζονταν στην εκκλησία του δήμου στην Πνύκα, αναγράφονταν στους καταλόγους των πολιτών (ληξιαρχικόν γραμματείον) και τους χορηγούνταν ένα δόρυ και μια ασπίδα. 

Η τελετή αυτή συχνά συνδυάζονταν με θεατρικές εκδηλώσεις. 

Κατόπιν, ένοπλοι ανέβαιναν στην Ακρόπολη και κρατώντας ασπίδα έδιναν στο ιερό της Αγραύλου τον όρκο των Αθηναίων εφήβων. 

Ο όρκος διασώζεται από τον Αθηναίο ρήτορα Λυκούργο και αναφέρεται από τον Δημοσθένη  και τον Αριστοτέλη. Λέγεται μάλιστα πως ο όρκος γράφτηκε από τον ίδιο τον Σόλωνα, νομοθέτη των Αθηναίων.

Στον όρκο διακρίνουμε πρωτίστως την προσήλωση στον παραστάτη, κρίσιμο σημείο στον τρόπο διεξαγωγής της μάχης εκείνων των εποχών, τον σεβασμό στα ιερά, στην πατρίδα και στους νόμους. 

Εν κατακλείδι αναφέρονται ως μάρτυρες θεοί, που προσδίδουν επισημότητα και κύρος στις ένορκες διαβεβαιώσεις των εφήβων.

Κρατώντας τα όπλα που του εμπιστευόταν η Πατρίδα, ο Αθηναίος έφηβος μπροστά στο ναό της Αγραύλου έδινε τον όρκο.

*¹ Η Άγλαυρος, κόρη του πρώτου βασιλιά της Αθήνας, Ακταίου. 

Έγινε σύζυγος του Κέκροπα και απέκτησε μαζί του τέσσερα παιδιά, ένα γιο, τον Ερυσίχθονα, και τρεις κόρες, την Άγραυλο, την Έρση και την Πάνδροσο.

Το όνομα προέρχεται από τις λέξεις αγλαός και αός που σημαίνουν λαμπερή και αυγή ή από τη λέξη άγριος που σημαίνει χωρικός, αυτός που κατοικεί στην ύπαιθρο.

Ιερός ναός της, το Αγλαύρειο, βρίσκεται στην Ακρόπολη.

*² Ενυάλιος, Θεός του πολέμου ή προσωνύμιου του Άρη.

*³ *⁴ Η Θαλλώ και η Αυξώ ήταν δυο από τις τρεις ή έξι Ώρες της «πρώτης γενεάς», οι οποίες λατρεύονταν από την αρχαιότερη εποχή στην Αθήνα, όπως γράφει ο Παυσανίας (Α΄ 35, 2). 

Η Θαλλώ αναφέρεται και ως Θαλάττη, και ήταν θεότητα της ανοίξεως και των νεαρών βλαστών (συνεκδοχικά και των εφήβων). 

Ειδικά οι Αθηναίοι έφηβοι επικαλούνταν συγκεκριμένα τη Θαλλώ όταν έδιναν τον όρκο τους «του πολίτη και του στρατιώτη» μετά τη συμπλήρωση του 17ου έτους της ηλικίας τους, μέσα στο ναό της Αγραύλου, στην πλαγιά της Ακροπόλεως.

*⁵ Ηγεμόνη ήταν η ελληνική θεά των φυτών, συγκεκριμένα η θεά που τα έκανε να ανθίσουν και να φέρουν καρπούς. 

Σύμφωνα με τον Παυσανία, η Ηγεμόνη ήταν ένα από τα ονόματα που έδωσαν οι Αθηναίοι στις Χάριτες. 

Η Αυξώ αντιπροσώπευε την άνοιξη και η Ηγεμόνη το φθινόπωρο.

Πολυγνώτου Παπαοικονόμου